Istnieje wiele przyczyn bólu u dzieci. Można wręcz powiedzieć, że dzieci są szczególnie eksponowane na różnorodne doświadczenia bólowe. Można tutaj zaliczyć wszelkie procedury medyczne takie jak: szczepienia, pobieranie krwi do badania czy inne sytuacje diagnostyki czy drobnej chirurgii, do większych czy mniejszych urazów zdobytych w toku nabywania podstawowych umiejętności chodzenia, posługiwania się różnymi przedmiotami oraz nawiązywaniu kontaktów z innymi dziećmi. Najczęściej powtarzającymi się u dzieci bólami to: bóle brzucha, głowy, kończyn (”bóle wzrostowe”), bóle w klatce piersiowej albo w kręgosłupie. Występują one u mniej więcej 30% dzieci, często brakuje im wyraźnego podłoża neurofizjologicznego co sprawia, że są przez klinicystów ignorowane, choć mogą poważnie zaburzać rodzinną czy edukacyjną rzeczywistość dziecka.
Ból bywa pierwszym sygnałem poważnych i przewlekłych chorób takich jak: choroba reumatyczna, migrena, zespół jelita drażliwego czy ból neuropatyczny bądź ból w chorobie nowotworowej. W krajach biednych, wiele dzieci cierpi z powodu malarii bądź HIV/AIDS. Badacze zgodni są co do tego, że nie leczony ból w dzieciństwie stwarza warunki do rozwoju bólu chronicznego u osób dorosłych.
Czy nowonarodzone dzieci czują ból?
Noworodek przychodzi na świat wyposażony w podstawowe anatomiczne struktury niezbędne do odbioru bodźców bólowych. Pierwsze skórne receptory czuciowe pojawiają się już u siedmiotygodniowych płodów i są one zlokalizowane w okolicy ust, a rozwój somatycznych neuronów bólowych poprzedza kształtowanie się ośrodkowych dróg bólowych w mózgu. Noworodek posiada podobną gęstość unerwienia bólowego w skórze co człowiek dorosły, a jego poziom neuroprzekaźników związanych z przekazem informacji o bólu jest wysoki. Noworodek ma jednak bardzo słaby system hamujący ból, a neuroprzekaźniki tego systemu pojawiają się nieco później, jeszcze w okresie pourodzeniowym. Brak wykształconego systemu hamującego ból u noworodków z niską masą urodzeniową (wcześniaków), może być przyczyną ich nadreaktywności na bodźce bólowe. U tych dzieci każdy bodziec bólowy wywołuje reakcję. Zamiast stopniowej habituacji czyli spadku reakcji na te bodźce następuje stopniowe na nie uwrażliwienie, czyli nadwrażliwość.
Konsekwencje bólu we wczesnym dzieciństwie
Jeszcze nie tak dawno, podczas drobnych zabiegów (np. odcięcie pępowiny, obrzezanie), a nawet współcześnie wprowadzonych (np. dotchawicza intubacja związana z wentylacją czy pobieranie krwi) noworodków nie znieczulano. Od wieków uważano, że noworodek bólu nie czuje, że ból ulega zapomnieniu tak jak wiele wydarzeń ze wczesnego dzieciństwa i dlatego nie wywiera wpływu na rozwój osobniczy. Fakty naukowe z różnorodnych dyscyplin wykazują jednak, że nie uśmierzany ból wczesnego dzieciństwa pociąga za sobą długotrwałe i głębokie skutki rozwojowe. Szczególne zasługi dla rozpoczęcia badań w tym zakresie miała na swym koncie psychoanaliza z opisaniem syndromu „urazu narodzin” (Otto Rank) wiązanego z odciętą pępowiną oraz współczesne odkrycia neurobiologii zapoczątkowane odkryciem, że na rozwój anatomiczny i funkcjonalny układu nerwowego wpływają bodźce działające w „okresach krytycznych rozwoju”.
Ból jest stresem
Każdy bodziec bólowy, tak jak każdy stresor, uruchamia łańcuch zmian fizjologicznych i hormonalnych. Następują zmiany w częstotliwości tętna, rytmie oddychania, ciśnieniu krwi oraz nasyceniu krwi tlenem, ciśnieniu płynu mózgowo-rdzeniowego, poziomie kortykosteroidów, katecholamin, glukagonu oraz hormonu wzrostu oraz wielu innych zmianach metabolicznych oraz immunologicznych.
Mechanizmy endokrynne noworodków są niedojrzałe. Obliczono, że fizjologiczna reakcja endokrynno-metaboliczna na stres operacyjny jest 3-5 razy większa niż u osób dorosłych poddanych takim samym zabiegom.
Najbardziej narażone są wcześniaki
Noworodki, które są podtrzymywane przy życiu na oddziałach intensywnej opieki za pomocą technicznie zaawansowanych metod (od kilku godzin do kilku miesięcy), poddawane są: separacji z matką, nadmiernie oświetlane oraz „bombardowane” zbyt intensywnymi dźwiękami, zmianami temperatury, ubogo odżywiane i poddawane różnorodnym inwazyjnym zabiegom związanych z reguły z uszkadzaniem tkanek. Jak ostatnio doniosły media bywają czasem narażone również na zachowania nieodpowiedzialnego personelu medycznego.
Uśmierzajmy ból u naszych dzieci
Rozwijający się układ nerwowy niemowlęcia jest w trakcie wyraźnych, przejściowych zmian funkcjonalnych. Mózg niemowlęcia nie jest miniaturką układu nerwowego człowieka dorosłego. W tym okresie mózg rozwija się intensywnie, a procesy bólu ostrego lub przewlekłego w niedojrzałym organizmie noworodka przebiegają odmiennie niż u ludzi dorosłych.
Bodźce bólowe mogą dramatycznie wpłynąć na bieg procesów rozwojowych (fizjologicznych, hormonalnych), nawet wtedy, kiedy nie zostały jeszcze uświadomione przez dziecko. W tym wczesnym okresie rozwojowym należy minimalizować oddziaływanie bodźców bólowych.
Rozpowszechnienie narzędzi pomiaru bólu u dzieci (płaczących przecież często nie tylko z powodu bólu) jest słabe, co utrudnia właściwą ocenę bólu u noworodków.
Po czym możemy poznać, że niemowlę cierpi?
Niemowlę nie jest w stanie zakomunikować nam, że je coś boli. Z kolei, płacz niemowlęcia nie oznacza, że dziecko cierpi. Płacz może być jednak sygnałem, na który powinniśmy zacząć obserwować zachowanie dziecka: zmiany w wyrazie twarzy, w ruchach ciała. Uważa się, że najlepszym wskaźnikiem bólu u niemowlęcia jest obserwacja zachowania oraz jednoczesne pomiary reakcji fizjologicznych (częstotliwość tętna, nasycenie tlenowe krwi tętniczej, uwolnienie kortykosterydów, katecholamin, glukagonu oraz hormonu wzrostu). Sprawę pomiarów fizjologicznych komplikuje fakt, że wymienione reakcje nie są reakcjami specyficznymi dla reakcji bólowej i mogą pojawiać się również z innych powodów.
W warunkach domowych istotnym wskaźnikiem bólu będą zmiany w wyrazie twarzy. Opracowany system kodowania reakcji wyrazowych twarzy u noworodków na ból obejmuje takie zmiany mimiczne jak: uniesienie brwi, zaciśnięcie powiek, rozciągnięcie warg, pogłębienie bruzdy nosowo-wargowej, napięcie języka, drgania brody.
Problemy rozpoznania bólu u małych dzieci
Ból u dzieci nie jest łatwy do rozpoznania. Dzieci pozbawione są często umiejętności poznawczych, bądź odpowiedniego zasobu słów, który umożliwiałby przekazanie informacji o bólu ich opiekunom. Poza tym, dzieci posługują się różnymi strategiami radzenia sobie z bólem, na przykład: idą spać, albo oddają się zabawie, co sprawia, że problem ich bólu może zostać przeoczony. Rutynowe obserwowanie symptomów bólowych przez opiekunów dzieci umożliwiłby wcześniejsze rozpoznanie ich cierpienia oraz szybsze wprowadzenie leczenia.
Leczenie bólu u dzieci
Lekarze bardzo ostrożnie stosują leczenia przeciwbólowe u dzieci. Ostrożność klinicystów w stosowaniu środków przeciwbólowych u małych dzieci wynika z rozwojowych odrębności transmisji i percepcji bólu. Neonatalodzy stosują często niefarmakologiczne sposoby na ukojenie bólu, które oddziałują na układ hamujący ból. Takim sposobem jest np. podawanie roztworu słodkiego płynu do picia. U dzieci w wieku przedszkolnym można już stosować różnorodne techniki relaksacyjne: techniki oddychania, progresywną relaksację mięśniową, wizualizację czy hipnozę.
Sytuacja choroby, której towarzyszy ból lub sytuacja poddania dziecka jakimś bolesnym zabiegom to najlepsza okazja do zainteresowania się problemem uśmierzenia bólu u dzieci.
Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu celebrowało 17 października 2005 jako Światowy Dzień przeciwko Bólowi u Dzieci (International Association for the Study of Pain –IASP: Global Day Against Pain in Children). Materiały z tego dnia podają wiele źródeł w necie w których można szukać dalszych informacji na temat jak diagnozować i jak leczyć ból u dzieci:
www.painsourcebook.ca
www.ich.ucl.ac.uk/cpap
www.aboutkidshealth.ca/PNHome.asp
https://www.aboutkidshealth.ca/JustForKids/pain.asp
www.pediadol.org
www.pediatric-pain.ca/links.html
www.canadianpainsociety.ca/cont-ang/5liens-intro-page6.htm
Dlaczego ból u dzieci jest ważnym problemem? - dodano: 2005-12-11
