Przed defekacją często występuje drażliwość, która ustępuje po oddaniu stolca o dużej objętości (i nawraca). Ok. 50 proc. zaparć u dzieci przebiega z podkrwawianiem – ze śladową ilością krwi na powierzchni stolca. W 95. proc. przypadków u małych pacjentów zaparcia mają podłoże czynnościowe – nie powoduje ich żadna choroba organiczna.
Jak rozpoznać zaparcia u dzieci?
Zgodnie z wytycznymi North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition i European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition, opartymi na kryteriach rzymskich, zaparcia czynnościowe u niemowląt i dzieci do 4. roku życia można rozpoznać, jeśli co najmniej przez miesiąc utrzymują się minimum 2 objawy z poniższych:
- wypróżnienia 2 razy w tygodniu lub rzadziej;
- minimum raz w tygodniu brudzenie bielizny kałem (dot. dzieci, które potrafią już kontrolować akt defekacji);
- nasilone hamowanie aktu defekacji (w wywiadzie);
- ból podczas defekacji lub oddawanie twardych, zbitych stolców (w wywiadzie);
- zaleganie dużych mas kałowych w odbytnicy;
- oddawanie bardzo obfitych stolców (w wywiadzie).
Ponadto zaparcia u dzieci mogą współwystępować z rozdrażnieniem, zaburzeniami łaknienia (brak apetytu lub szybkie uczucie sutości), które ustępują po wypróżnieniu (oddaniu stolca o dużej objętości).
Czynnościowe zaparcie u dziecka po ukończeniu 4. roku życia rozpoznaje się, jeśli:
- pacjent nie spełnia kryteriów rozpoznania IBS (zespołu jelita drażliwego)
- minimum raz w tygodniu od co najmniej 2 miesięcy występują przynajmniej 2 objawy z następujących:
1. wypróżnienia 2 razy w tygodniu lub rzadziej;
2. minimum 1 epizod brudzenia bielizny kałem w ciągu tygodnia;
3. przyjmowanie postawy retencyjnej (mającej na celu wstrzymywanie wypróżnienia: zaciskanie pośladków, kucanie, krzyżowanie nóg) lub nasilone świadome hamowanie aktu defekacji (w wywiadzie);
4. bolesne wypróżnienia lub oddawanie zbitych stolców (w wywiadzie);
5. zaleganie obfitych mas kałowych w odbytnicy;
6. stolce o dużej objętości (w wywiadzie).
Jak pomóc dziecku z zaparciem?
W skutecznym leczeniu zaparć u dzieci istotną rolę odgrywają rodzice, dlatego duże znaczenie przypisuje się edukacji – nieocenioną pomoc stanowić może rozmowa z lekarzem.
Terapia zaparć dąży do przywrócenia właściwego rytmu wypróżnień – warto uczyć dziecko, by 5-10 minut po posiłku podejmowało próbę niespiesznej defekacji w spokojnej atmosferze. Konsekwentne postępowanie wzmacnia fizjologiczne odruchy powodujące potrzebę oddania stolca po spożyciu posiłku.
Należy stosować się do zaleceń dietetycznych, zachęcać dziecko do większego spożycia warzyw i owoców, włączyć do jadłospisu grube kasze i ciemne pieczywo oraz pamiętać o prawidłowym nawodnieniu (wystarczającej podaży płynów). Rodzice powinni zadbać także o regularny ruch dziecka – aktywność fizyczną, najlepiej na świeżym powietrzu.
Postepowanie dietetyczne zazwyczaj nie wystarcza, by opanować zaparcie. Dlatego warto założyć „dzienniczek wypróżnień”, na podstawie którego lekarz może ocenić postępy małego pacjenta i ustalić optymalną farmakoterapię.
Leczenie farmakologiczne zaparć u dzieci prowadzi się na zalecenie i pod kontrolą lekarza.
Jak leczyć zaparcia u dzieci?
Farmakoterapia zaparć u dzieci składa się z 2 etapów: pierwszy polega na ewakuacji zalegających mas kałowych z odbytnicy; drugi – to tzw. leczenie podtrzymujące (profilaktyka zalegania kału w przyszłości). Za lek pierwszego wyboru (w obu fazach) uznaje się polimer glikolu etylenowego (makrogol).
W leczeniu podtrzymującym – w charakterze leku dodatkowego lub leku drugiego wyboru można rozważyć leki stymulujące (niezalecane u niemowląt i małych dzieci), które działają drażniąco na błonę śluzową jelita, zapobiegają odwodnieniu mas kałowych i pobudzają do defekacji. Środki drażniące należy traktować jako leki doraźne. Do bezpiecznych leków stymulujących należy bisakodyl (w Polsce zarejestrowany od 4. roku życia). Bisakodyl jest substancją czynną, którą zawiera Dulcobis – lek dostępny bez recepty, przeznaczony do krótkotrwałego, objawowego leczenia zaparć (u dzieci do 10. roku życia preparat może być stosowany wyłącznie na zlecenie i pod nadzorem lekarza). Dulcobis stymuluje perystaltykę jelita grubego, zwiększa uwodnienie mas kałowych, rozmiękcza je i przyspiesza pasaż treści jelitowej, pobudzając defekację.
U dzieci, które unikają błonnika w diecie, lekarz może rozważyć włączenie preparatów zawierających błonnik.
Leczenie podtrzymujące zwykle kontynuuje się co najmniej przez 2 miesiące. Leki należy odstawiać stopniowo, ściśle według zaleceń lekarskich.
W najcięższych przypadkach, opornych na farmakoterapię, u których leczenie zachowawcze okazało się nieskuteczne, rozważa się zabiegowe leczenie zaparć u dzieci.
Zakończenie terapii zaparć u dziecka – co dalej?
Po zakończeniu leczenia zaparć u dzieci należy nadal stosować dietę ze zwiększoną podażą błonnika (uwzględniając zwłaszcza większe spożycie warzyw i owoców). Warto pamiętać o odpowiedniej podaży płynów (stosownie do wieku) i zachęcać dziecko do picia niegazowanej wody mineralnej, rozcieńczonych soków, kompotów np. z suszonych owoców.
Niezmiernie istotny jest prawidłowy rytm wypróżnień – mały pacjent nie może zwlekać z wypróżnieniem (powinien udawać się do toalety/siadać na nocnik niezwłocznie, gdy pojawia się odruch parcia na stolec).
Wszelkie niepokojące sygnały, które mogą wskazywać na nawrót dolegliwości, należy zgłaszać lekarzowi. Sprawna interwencja w przypadku nawrotu pozwala znacznie szybciej uzyskać poprawę niż po leczeniu początkowym. Więcej na temat zaparć przeczytasz na stronie: https://stopzaparciom.pl.
Źródła:
Kwiecień J. Kryteria Rzymskie IV (2016) – aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci. Standardy Medyczne Pediatria. 2016; 13: 525–535.
Tabbers M.M., DiLorenzo C., Berger M.Y.et al. European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition; North American Society for Pediatric Gastroenterology: Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence-based recommendations from ESPGHAN and NASPGHAN. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. 2014; 58 (2): 258–274.
Socha P., Lebensztejn D., Kamińska D. Gastroenterologia dziecięca – podręcznik do specjalizacji. Media Press, Warszawa 2016.
Dziennik Wschodni, https://www.dziennikwschodni.pl/artykuly-sponsorowane/perystaltyka-jelit-czyli-jak-zadbac-o-ich-sprawne-dzialanie,n,1000238215.html (stan na 28.03.2019)
Benninga M.A., Nurko S., Faure C. et al. Childhood functional gastrointestinal disorders: neonate/toddler. Gastroenterology. 2016; 150: 1443–1455.
Khan K., Foker J.E., Till H., Thomson M. (red.). Esophageal and Gastric Disorders in Infancy and Childhood. Springer, Berlin 2016.
Dobrzańska A., Ryżko J. (red.). Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2004.
Tabbers M.M., Dilorenzo C., Berger M.Y. et al. Rozpoznawanie i leczenie zaparcia czynnościowego u dzieci. Aktualne (2014) wytyczne North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition oraz European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. (Omówienie artykułu: Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence-based recommendations From ESPGHAN and NASPGHAN). Sawiec P. (oprac.). Medycyna Praktyczna Pediatria. 2014; 5: 45–56.
Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
Jarosz M., Dzieniszewski J. Zaparcia – porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
Charytoniuk A., Simon K. Diagnostyka i leczenie zaparć u młodych osób. Medycyna po Dyplomie. 2013; 5, [dostęp online].
Núñez-Ramos R., González-Velasco M., Núñez Núñez R. et al. Evaluation of the anal position in newborns and children with chronic constipation. Incidence of anterior ectopic anus. Cirugía pediátrica. 2011; 24: 84–89.
Payne A., Barker H. Dietetyka i żywienie kliniczne. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2013.
Gajewski P.(red.). Interna Szczeklika 2018. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
Charytoniuk A., Simon K. Diagnostyka i leczenie zaparć u młodych osób. Medycyna po Dyplomie. 2013; 5, [dostęp online].
Dzierżanowski T., Rydzewska G. Zaparcie stolca – trudny problem leczniczy. Przegląd Gastroenterologiczny. 2012; 7 (5): 249–263.
eMPendium leki. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
Czerwionka-Szaflarska M., Romańczuk B. Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży. Forum Medycyny Rodzinnej. 2008; 5 (2): 349–357.
Korterink J.J., Diederen K., Benninga M.A. et al. Epidemiology of pediatric functional abdominal pain disorders: a metaanalysis. PLoS One. 2015; 10 (5), [dostęp online].
Spee L.A., Lisman-Van Leeuwen Y., Benninga M.A. et al. Prevalence, characteristics, and management of childhood functional abdominal pain in general practice. Scandinavian Journal of Primary Health Care. 2013; 31: 197–202.
Zaparcia u dzieci - jak pomóc swojemu dziecku? - dodano: 2019-03-28